کتابخانه مرکزی سیاتل آمریکا -2004

کتابخانه مرکزی سیاتل آمریکا -2004

 

نویسنده :‌یاسین درودیان 
این کتابخانه به عنوان آخرین بازمانده ی دوران نخستین که دیگر ازرواج افتاده و شیوه ی اداره آن منسوخ گشته ، ساختمانی آزاد ،‌عمومی ورایگان است
 در سال 1920 کتابخانه عمومی این شهر، هیچ رده بندی برای علوم کامپیوتری نداشت و بخش هایی در ارتباط با ارتباطات و اطلاع رسانی کامپیوتری اخیرا در آن لحاظ شده اند .

کتابخانه مرکزی سیاتل آمریکا -2004

کتابخانه همیشه در نظر مردم ساختمانی پاک و شرافتمند وحاوی ارزش های اخلاقی بود ه وتا حدی روحانی تلقی می شود .ارزش های معنوی کتابخانه وابسته به ارزش های مفهومی خود کتاب می باشد و محلی برای حفاظت کتاب  که مثل نگهبانان عمل می کند  . ساختمان کتابخانه ، رسانه ای که در منطقه ؟‌برآورده وبه جریان افتاده است ، چنین به نظر می آید همچون قلعه ای که آماده است تا با هجوم لشگر غارت گر انواع تکنولوژی ها گنجینه ی خود را از دست بدهد ،  در معرض تهدید و خطر است .در این دیدگاه الکترونیک وفن آوری های مرتبط با آن زمخت وخشن قلمداد می شوند . حضور فراگیر ،پیچیده و نامحسوس  که به شیوه ای کنترل ناپذیر به همه چیز تسلط دارد . معماری این ساختمان که پر از صنایع ادبی و شگردهاو ترفند های زبانی و بیانی است حسی از برتری و امتیازرا در انجام یک رسالت و وظیفه مذهبی مسئولیت اجتماعی و ارزش ها را تولید می کند . دهه ی گذشته با جنبش پرشتابی از جریان عمومی سازی قلمروها و ایجاد فضاها و ساختمان هایی برای استفاده ی عامه مردم مواجه بود .در دوران معاصر این جنبش با اشکال پیچیده و خوشایندی از فضاها و حریم های خصوصی جایگزین شده است .
اساس عمومی بودن یک بنا وجود عنصر آزاد ی در آن است .گسترش فضاها ی عمومی در آن دوران، اکنون با ساختمان هایی جایگزین شده که گر چه به ظاهر آزاد و عمومی است و برای استفاده از آن نیاز به پرداخت پول ندارید ، اما عملا برای ورود باید هزینه ی آن را بپردازید . این کتابخانه به عنوان آخرین بازمانده ی دوران نخستین که دیگر ازرواج افتاده و شیوه ی اداره آن منسوخ گشته ، ساختمانی آزاد ،‌عمومی ورایگان است . هدف از سازندگان بنا که کوهی از فولاد و شیشه را در دو قالب شکست های زمخت ، پرداخت نشده و نسبتا خام به نمایش گذاشته و در میان شبکه های شطرنجی قائم الزاویه ی خیابان ها واشکال مکعبی ، منظم .و کلاسیک ساختمان ها  ی نسبتا قدیمی اطراف خود ، شکلی نامنظم و جدید دارد ، تعریف مجدد کتابخانه به عنوان موسسه ای است که دیگر منحصرا و اختصاصا برای جا دادن کتاب و مطالعه در خود نیست. بلکه یک رسانه ی بزرگ ،یک مرکز اطلاع رسانی و ایجاد ارتباطات و یک فروشگاه بزرگ اطلاعاتی است که تمامی اشکال بالقوه ی رسانه های  ارتباط جمعی را در خود گرد آورده –رسانه های قدیمی و جدید – وآنها را به طور یکسان و در تراز هم ارائه می کند . در دورانی که اطلاعات همه جا در دستر س هستند ، یکجا جمع کردن وهم زمان شدن همه ی این رسانه ها در کنار هم که هریک جاهای خالی یکدیگر را تکمیل کرده و در جهت ایجاد یک شبکه ی اطلاع رسانی قوی با هم همپوشانی می کنند و از آن مهمتر شیوه ی مدیریت و سرپرستی آن کتابخانه را سر زنده و پر تحرک کرده است . انعطاف پذیری فضا ها و عملکردهادر فضای کتابخانه های معاصر معمولا با ایجاد طبقات عمومی حاصل می شود که در آنها تقریبا همه جور فعالیتی رخ می دهد . برنامه ریزی فضایی و ساماندهی عملکردی ها و فعالیت های گوناگون در کنار هم به صورت کاملا جداگانه و تفکیک شده نیست و مرزبندی دقیق و معین ندارد و. همچنین فضاها به لحاظ مشخصات فضایی تا حدزیادی بازو جامع و شبیه به هم هستند که به یک ویژگی محدود نشده اند . ساختمانی که ضمن ایجاد محدوده ای باریک حجم خارجی زیبا و فضا های خوش منظر ، باز و ارتباطات بصری گسترده ، با جمع کردن ارزش های هنری و طراحی فضا های دلپذیر و خوشایند د رکنار هم محیطی را در داخل به وجود می آورد که تمامی معیار های یک فضای  خوب و یک معماری داخلی خوب را که مورد انتظار هر کاربری و استفاده کننده ای است به نحو بهینه و متعادل دارد و برای بسیاری از کاربر ها مفید است .
بخش ها وفضا ها بسته ، منفرد و محصور نیستند و شخصیت واحدی از خود ارائه نمی کنند ، بلکه د رآن واحد منظور ها و مقاصد متفاوتی را بر آورده می سازند و اصناف و گروه های مختلفی را از خود بهره مند می کنند . همچنین با تناسب تعداد زیادی از سلیقه های متنوع و جورواجور خدمات  ارائه شده ، مخاطبان بیشتری را دعوت می کنند .در عمل مخازن کتاب و بخش های  مطالعه،  فضا های گسترده ای شکل می دهند که بدون جداکننده های مشخص وواقعی در دل یکدیگر فرو رفته و در هم آمیخته شده اند ،‌چنانچه مرزهایشان صرفا بصری ، ذهنی و قراردادی است و به صورت طیفی از کاربر های به هم متصل و از هم بازشناسی نمی شوند . در میان گسترش بی وقفه ی مخزن و پیشروی جاری و سیال گونه ی آن در روی سه بعدی و به صورت عمودی و افقی به فضا های عمومی و خارجی نیز نفوذ کرده مرزهای غیر دقیق و ناروشنی به وجود می آورد تا با پیروی از اصول کلی و سیالی اندیشه حاکم بر جامعه بنایی کاملا دموکراتیک (‌مردم سالار ) و لیبرال را شکل دهد . 
ساختمانی که در آن اشراف و حاکمیت وجود ندارد، همه قسمت ها در تراز هم با رعایت کامل برابری ،‌عدالت و مساوات قرار گرفته اند ، منطقه ی ممنوعه و برتری وجود ندارد ، حرکت ها درهر جهت آزاد و بدون محدودیت است و معمار به عنوان یک حاکم و کنترل کننده با اجبار و تحمیل معماری به مردم آنها را به تبعیت از خود وادار نمکی کند ، بلکه عنان هر کس را به دست خودش می دهد تا به صورت خود جوش،‌ با حرکت های کلان مردمی ، ظرف برمظروف خودش شکل بگیرد و ساختمان در شکلی زنده و ارگانیک خودش را به تدریج با خواسته ها و نیاز ها ی متغیر و پویای مردم انطباق داده ،‌ هماهنگ با آن شود .
فضا ها در این شیوه از پیش تعریف نشده اند بلکه منتظرندتا کسی آنها را به طور غریزی و ذاتی تعریف کند و به این خمیر بی شکل صورت خود راسوار کند.در پایان در این شکل از انعطاف و انطباق نامحدود ،‌کتابخانه  همان جاذبه  هایی را ایجاد می کند که آن را از سایر منابع و مراکز اطلاع رسانی متمایز می سازد . این ساختمان به جای انعطاف پذیری مبهم ونامشخص ، و ایجاد ایهام ،‌چند معنایی و چند پهلوی در محدوده ی داخلی که فاقد تعیین است ،‌می توانست با ساماندهی خود با بخش های  متمایز و مرزبندی شده که هر کدام به طور خاص برای یک عملکرد معین طراحی و تجهیز شده  دارای مبلمان ،‌وسایل ،‌تاسیسات و استاندارد های مربوط به همان  عملکرد باشد ،‌وظیفه ی محول شده را در حد تمام وکمال، ‌بدون دخالت در دیگر بخش ها و یا د خالت کردن بخش های اطراف انجام دهد .
با این رویکرد یا گرام گونه ؟ و کلاسیک به پلان که هر فضا مثل یک بسته ی گره خورده و پیچیده ،‌با حفظ جداره های نفوذ ناپذیر خود فقط از طریق کانال ها و مجری های باریک ،‌یک ورودی محدود و مشخص داشته  باشد و پس از انجام فرایند های موضوع وارد شده و شکل دهی به آن، به صورت کاملا مکانیکی خارج کرده و به قسمت مجاور آن وارد کند تا در طی این فرایند پیوسته موضوع مورد نظر در نهایت امر شکل هدف خود را بگیرد، ‌ساز و کا رکلی پیراسته تر و پالایش شده تر را دنبال کرده به فضا های تصفیه شده تری برسد . انعطاف پذیری حساب شده و سنجیده در هر بخش باقی  می ماند ،‌بدون آنکه یک بخش مانع بخش دیگر شود .
نخستین کا رمعماران بنا استحکام بخشیدن و تثبیت کردن برنامه ها و وسایل ارتباط جمعی بود که ظاهرا کثرت و گستردگی مها رناشدنی و آْشفته ای داشت . با ترکیب موارد مشابه به یکدیگر دسته بندی های مربوط به برنامه ریز ی انجام شده را در خود جای می دهد که به  لحاظ  معماری تعریف شده و برای یک عملکرد اختصاصی د رحد بهینه تجهیز شده است . به این دلیل که هر تراز عملکردی برای یک  منظور واحد طراحی وصله شده ابعاد  و اندازه ی این بخش ها وزیر مجموعه های آنها،  میزان انعطاف پذیری،  ‌نحوه ی آمد وشد، حرکت،  ساختار و سازه ی آنها، ‌ترکیب رنگی و دیگر مشخصات فضایی شان با یکدیگر تفاوت می کند . فضای مابین این تراز های عملکردی به عنوان  فضای دادوستد عمل می کند که در آن کتابدارهای آموزش دیده فعالیت می کنند و اطلاع رسانی لازم به آنها انجام می شود و نیز تعامل و رویارویی تراز ها ی مختلف عملکردی، ‌از طریق این معضل ها و میانجی ها که نقش ارتباط و اتصال دادن بخش های گوناگون را دارند و به عنوان فضا های واسطه عمل می کنند صورت می گیرد . فضایی برای کار ،‌ارتباط متقابل و نیز توزیع با تصحیح ژنتیکی و ساختاری استقرار عمودی عملکردهادر طبقات متوالی یک ساختمان بلند مرتبه که الگوی رایج و متداول آمریکایی است ،‌بنایی به وجود آمد که حساس و هوشمند است و نسبت به شرایط گوناگون محیطی و تغییرات اطراف واکنش متناسب در جهت برقراری آسایش نشان می دهد و در هر کجا که لازم باشد به میزان نیاز برای رسیدن به آسایش ، نور روز را وارد بنا می کند و هندسه ی آن نیز به طور ذاتی چنین شرایطی را تامین می کند .  همچنین حجمی که برای بنا انتخاب شده بر اساس موقعیت ساختمان های اطراف و شرایط محیط به عنوان بستر و بافت ساختمان است و کتابخانه این زمینه و متن را در خود دیده و هماهنگ با آن ،‌پاسخ مناسب داده است . هر کدام از نماها که در هر طرف قرار گرفته به موقعیت شهر ی بافت اطراف خود واکنش متفاوتی نشان می دهد و چشم انداز مطلوب را تامین می نماید . همچنین چهره ساختمان نمادین و شاخص است و در میان ساختمان های اطراف هم چون یک شمایل یا علامت اختصاصی ،‌خاطره ساز می شود وبه خوبی در اذهان جا باز می کند . مشکل سازماندهی فضایی سنتی کتابخانه  ها مسطح بود نشان است . بخش های مختلف کتابخانه بر طبق پلان دو بعدی هر طبقه ساماندهی می شوند و هرکدام به طور جداگانه عمل می کند . تناسب و اندازه های غیر قابل پیش بینی انبساط و انقباض در بخش های خاص به لحاظ تئوری در یک طبقه ی منفرد قرار می گیرد . 
در سال 1920 کتابخانه عمومی این شهر هیچ رده بندی برای علوم کامپیوتری نداشت و بخش هایی در ارتباط با ارتباطات و اطلاع رسانی کامپیوتری اخیرا در آن لحاظ شده اند . قفسه ها و مخازن کتاب نسبت به یکدیگر در یک آرایش مارپیچی قرار گرفته اند که از عدد 000شماره بندی آنها شروع می شود و تا 999ادامه پیدا می کند که در پایین ترین تراز طبقه قرار گرفته است و تمامی این مخازن بر روی یک نوار مارپیچ چیده شده اند . تعداد 6233قفسه کتاب در مجموع 780000کتاب را در خود جای می دهند که با انعطاف پذیری قابلیت افزایش به یک میلیون و چهارصد وپنجاه هزار کتاب را در آینده بدون اضافه کردن تعداد قفسه ها دارا می باشند . این کتابخانه شبکه ای از وسایل ، فن آوری ها و تجهیزات تخصصی را پیش وروی استفاده کنندگان می گذارند . منحنی مارپیچ استقرار کتاب ها ، کارمندان کتابدار را که مسئولیت تنظیم و چیدن صحیح کتاب ها را بر طبق شماره بندی و ترتیب خاص آنها را بر عهده دارند از بار سنگین مدیریت کتاب های همیشه رو به افزایش آزاد می کند . راه حل های مهندسی ارائه شده در زمینه های معماری ، ساختار بندی ، مصالح ساخت و نیز تاسیسات و تجهیزات برای حل چالش های مختلفی بوده که در پی اجرای شکل متهورانه معماری کتابخانه ی مرکزی سیاتل رخ نموده است ، ؟ چشمگیراز شکل و عملکرد که تاکید قدرتمند ی بر مساله پایداری ، انرژی و همخوانی با محیط زیست دارد . مهندسین مشاور اروپ (arup)که محاسبه و طراحی اسکلت پیشرفته ترین و مشکل ترین ساختمان های دنیا را بر عهده می گیرند از طریق دفاتر موجود در لندن سیستم های ساختمانی و جزئیات اجرایی کتاب خانه را طراحی کردند ودر زمینه ساخت نیز با نیروی کار وپیمان کاران محلی منطقه صحبت کرده مسئولیت کامل تهیه اسناد و مدارک و نقشه های اجرایی سازه ی بنا را به عهده گرفتند .
 طراحی معماری منحصر بفرد و بی سابقه ی این این ساختمان که شیوه  های ساختمانی  نا آشنا یی را مطرح می کرد که توسط سازندگان قبلا تجربه نشده بود ، طیف کاملی از مشکلات و چالش ها را پیش و روی گروه مهندسین گذاشت . این مساله از طراحی سیستم  سازه و سپس محاسبه و اجرای آن تا مطالعات مربوط  به مسائل پایداری ، اقلیم ، نور و جریان هوا که برای به حداکثر رساندن کارایی ساختمان در نظر گرفته شده بود ، امتداد داشت .
یکی از مسایل  پیش وروی یافتن موثر ترین راه برای به حداقل رساندن تعداد ستون هادر داخل سالن ها  و طبقات بود که برای این منظور از پوسته ی خارجی بنا که نمای ساختمان را در بیرون و درون شامل می شد، استفاده ی سازه ای شد و بدین ترتیب بخشی از بارگذاری بنا به محیط پیرامون آن منتقل شد . این کار شفافیت پوسته را به حداکثر ممکن می رساند و در بهترین حالت از میان سبکه ی فولادی سازه نور و سایه ی مورد نیاز برای فضا های داخلی را تامین می کرد . همچنین کارایی انرژی مصرف شده در آن را به حد اکثر رسانده میزان مصرف انرژی را با تامین بخشی از آن به صورت طبیعی و نیز تامین شرایط آسایش برای حداقل استفاده از تجهیزات و تاسیسات هوا ساز ، به کمترین رقم ممکن می رساند . 
این فرم کلی فضا های داخلی وسیع تری را در اختیار کتاب خانه می گذاشت و سطوح وسیع سراسر شیشه ای و شفاف بنا مناظر فراخی را از اطراف شاهد بودند . از دیدگاه طراحی سازه نخستین مورد عمده ی پروژه برای لحاظ شدن ، هندسه ی کاربود.پنج تراز طبقاتی ساختمان در جهت های عمودی و افقی به نحو ی ساماندهی شده بودند تا فضا های عمومی کافی و گسترده ای را شکل دهند ودر عین حال چشم اندازهای خارج به داخل و داخل به خارج بنا متنوع و از همه طرف چشمگیر و به یاد ماندنی باشد .
مهندسین سازه اسکلتی را طرح ریزی نمودند که از حداقل ستون در طبقات و فضاهای میانی  بهره می گرفت ، از کمترین میزان ؟ سقفی در فضا های میانی استفاده می کرد و سقف به صورت مسطح در یک تراز ارتفاعی کار می شد ودر مجموع نقطه  ثقل و بار عمده ی وزن ساختمان ونیز نیروهای جانبی کف های شناور وبسیار بزرگ ساختمان را به اطراف ، لبه ها و پوسته ی ساختمان منتقل می کرد ودر عین حال مقاومت پیچشی شکل نا متعار ف وبرون مرکز را را به حداکثر می رساند .به این دلیل که شبکه لرزه ای برای تعیین کارایی سازه ای ساختمان بسیار مهم و بحرانی است –نحوه اتصال طبقات گوناگون – اولین توجه گروه در فرایند طراحی روی همین مساله متمرکز بود . برای تعیین شبکه ی سازه ای از تحلیل های غیر  خطی پیچیده استفاده  می شد که می توانست جنس حرکت های جانبی طبقات را کاهش دهد ، همچنین مطالعات گسترده ای برای تعیین جنس پوسته وموا د و مصالح نما و نیز شبکه ی وادار های آن انجام شد که در بهترین حالت هر دوی نور و سایه ی مورد نیاز را تامین نماید . مشاور اروپ به تهیه برنامه ریزی کاری خود و جدول زمان بندی کاری پرداخت تا در تمامی ساعت های شبانه روزی بی وقفه کار مفیدی ارائه دهد . موازی با این تلاش ها به بررسی امکان ساخت و یا موج دار کردن اعضای شبکه نیز شروع شد .
 این مشاور مطالعات مبسوط و مشروحی را برای بررسی مسیر حرکت خورشید بر روی ساختمان ترتیب داد تا میزان و نحوه ی سایه ی ساختمان های بلند اطراف را روی ساختمان کتابخانه به طور دقیق  ترسیم نماید و بر این اساس پوسته ای دور تادور ساختمان پیچید که بازده انرژی ساختمانن را با در یافت نور محیط به حداکثر رسانده ، درخشش نورزننده را برای فضا های داخلی و نیز  دید ناظر خارجی تا حد امکان کاهش  دهد . پوسته با صفحه های شیشه ای    با کیفیت و عملکرد بالا ساخته شد که  در دو لایه شبکه ی فلزی  لوزی مانندی بین آن را به عنوان سازه و نیز پروفیل پنجره برای نگه داشتن شیشه ، در میان می گرفت و با این کار تبادل حرارتی فضا ی داخلی را با محیط بیرون به حداقل می رساند . شیشه هایی که شفافیت بالاتری داشتند روی نماهایی استفاده شدند که در جهت سایه قرار داشتند تا نور وارده به ساختمان بدین نحو افزایش یابد ، چرا که یکی از مهمترین مسایل یک کتابخانه تامین نور کافی برای مطالعه با حداقل مصرف انرژی است . برای رسیدن به استاندارد بالایی از صرفه جویی در مصرف انرژی و نیز تامین شرایط آسایش  بنا ، اروپ سیستمی بسیار کار آمد و موثر برای تهویه ی مطبوع ساختمان طراحی کرد که با توجه به هندسه ی منحصر به فرد سازه ، فضا های داخلی بلند و آتریوم بزرگ جلوی نمای اصلی ساختمان و نیز سطوح وسیع  شیشه خور نما ، به هیچ وجه کارساده ای نبود . یک چرخه ی حرکتی برای به جریان انداختن هوای داخل و حداکثر صرفه جویی در مصرف انرژی با ساخت یک دهلیز سر گشاده روبروی نمای شیشه ای و پر شکن  جنوبی ایجاد شد که هوای سر تا سر ساختمان را با مکش طبیعی کشیده از داخل دریچه ای برروی و سقف آتریوم مرکزی جلوی ساختمان خارج می کرد . انرژی حرارتی هوای خارج شده در هر دوشکل سرما و گرما توسط سیستمی که در کنار هواکش نصب شده بازیافت می شود و با خنک یا گرم  نمودن سطوح شیشه ای نما مجددا به چرخه ی جریان گرمایی داخل می پیوندد.
 سرعت تخلیه ی هوا و میزان هوای تازه ی ورودی به ساختمان از بازشوی روی آتریوم توسط سیستم با توجه به شرایط محیطی و اقلیمی خارج برای تامین شرایط بهینه ی ساختمان کنترل می شود که این سیستم  هوای آلوده وگاز های  مضر و نیز دود را تشخیص داده آن را به خارج بنا هدایت می کند . با قرار دادن سیستم های گوناگون تاسیساتی تامین و حفظ انرژی در کنار تمهیدات و ترفند های  معمار ی و ساختمانی به کار گرفته شده بدین منظور ، کتابخانه ی سیاتل به میزان چهل در صد از استاندارد های ساختمانی  لید (LEED)فراتر می رود. نتیجه حاصله ساختمانی است که در آن پایداری زیست محیطی ، طراحی معماری ، سیستم پیچیده و هوشمندانه ی سازه و تاسیسات ومهندسی ساخت و ساز در اوج خود به هم پیوند خورده اند و جائیکه دانش و اطلاعات در آن هیچ حد ومرزی را نمی شناسد .